فهرست مطالب
یکی از پیچیده ترین و گیج کننده ترین جنبه های تربیت کودکان، آموزش مهارت های اجتماعی به شمار می رود که در عین حال نیز بسیار ارزشمند است. در این موضوع که به طور طبیعی کودکان پیش دبستانی و مهدکودک، خود محور هستند، تردیدی نیست. حتی خیلی از کودکان، هنگام بازی یا تعامل، همدلی، اشتراک گذاری و همچنین همکاری با سایرین دچار مشکل می شوند. در این مقاله می خواهیم در رابطه با آموزش هشت مورد از مهمترین مهارت های اجتماعی کودکان و نحوه بکارگیری آنها در زندگی صحبت کنیم.
آشنایی با 8 نمونه از مهارت های اجتماعی کودکان
1) مهارت اشتراک گذاری
هر چند اشتراک گذاری بخشی از زندگی روزمره افراد تلقی می شود، اما این مسئله به معنای آسان بودن انجام آن نخواهد بود. مهارت اشتراک گذاری از جمله مفاهیم دشوار برای کودکان خردسال محسوب می گردد. کودکان خردسال، پیش دبستانی و مهدکودک در حال سپری کردن دوران سختی از زندگی خود هستند، چرا که آنها تمرکزشان بیشتر بر نیازها و خواسته های خودشان است تا نیازها و خواسته های دیگران و این مسئله امری طبیعی به شمار می رود.
هر چند برای کودکان اشتراک گذاری اشیا و هر آنچه که به آنها تعلق دارد، کار دشواری است، اما این مسئله می تواند اهمیت زیادی در رشد مهارت های اجتماعی آنها داشته باشد، چرا که کمک شایانی به کودکان در حفظ دوستی ها و ارتقای روابط شان خواهد کرد. علاوه بر آن، روشی عالی جهت تعامل با دیگران و نشان دادن حس قدردانی به شمار می رود.
2) مهارت گوش دادن
گوش دادن فعال را می توان از جمله مهارت های اجتماعی مهم برای کودکان محسوب کرد که حتی برخی از بزرگسالان نیز با آن دست و پنجه نرم می کنند. چرا که دستیابی به اطلاعات صحیح به تمرکز قابل توجهی نیازمند است. همچنین گوش دادن فعال سبب تقویت مهارت های زبانی گفتاری کودکان خواهد شد.
مهارت های زبانی می تواند کمک زیادی به کودک شما در موارد زیر نماید:
- مدیریت تعاملات اجتماعی
- پاسخ به سؤالات
- درک داستان ها
- درک آنچه را که می خواند
- درک حرکات و اشارات
علاوه بر اینکه کودک شما با یادگیری این موارد، به توسعه مهارت های اجتماعی خود می پردازد، بلکه متوجه می شود که گوش کردن فعال هنگام صحبت کردن دیگران، چقدر می تواند اهمیت داشته باشد.
همچنین توجه به حرف های دیگران و مستقیماً پاسخ دادن به اظهارات یا سؤالات آنها، بخش بزرگی از یک ارتباط سالم به شمار می رود.
3) مهارت پیروی از دستورالعمل ها
پیروی از دستورالعمل ها یکی از مهارت های اجتماعی است که می تواند اهمیت ویژه ای در زمان ورود کودک شما به مدرسه و دوران تحصیل وی پیدا کند. پیروی از دستورالعمل ها در خانه، جایی که آنها ذاتاً احساس راحتی با والدین خود می کنند، یک موضوع است و پیروی از دستورالعمل‌های افراد بزرگسال دیگر که ممکن است به خوبی آنها را نشناسند، موضوع دیگری است.
با یادگیری این مهارت، فرزند شما متوجه خواهد شد که نحوه گوش دادن و پیروی از دستورات با یکدیگر همپوشانی دارند. به عبارت دیگر، با خوب گوش کردن، پیروی دقیق از دستورات برای آنها راحت تر خواهد بود. و در صورت انجام این کار، غالباً پاداشی را دریافت می کنند.
با وجود این، یادتان باشد که یکی از مسائل چالش برانگیز برای کودکان خردسال، جهت گیری های چند مرحله ای می باشد. از این رو، هر بار به آنها یک جهت یا مسیر صحیح در تقویت و گسترش توانایی پیروی از دستورالعمل ها را نشان دهید.
4) مهارت همكاری
همانند اشتراک گذاری که فرزند شما از طریق آن یاد می گیرد که چطور اشیا و اسباب بازی ها و داستان ها، ایده ها و کارهای خود را به اشتراک بگذارد، با یادگیری مهارت همکاری نیز می تواند به بیان ایده های خود در یک گروه پرداخته و به نظرات سایرین گوش دهد. این امر می تواند به وی نشان دهد که همکاری در یک پروژه مشترک چقدر می تواند جالب و سرگرم کننده باشد!
شاید این مسئله در نگاه اول ساده به نظر برسد، ولی همکاری گروهی برای کودکان خردسال، اغلب یک تلاش واقعی را می طلبد. با اینکه فرآیند یادگیری این مهارت برای آنها کمی زمانبر خواهد بود، اما یاد می گیرند که به عقاید دیگران حتی اگر متفاوت از عقاید آنها باشد، احترام بگذارند.
همچنین همکاری کودکان با هم جهت رسیدن به یک هدف مشترک، می تواند سبب ارتقای مهارت های اشتراک گذاری همچون انجام کارهای فکری و فیزیکی، مثلاً تمیز کردن میز شام به کمک خواهر یا برادر گردد.
5) مهارت صبر کردن
شاید بارها این عبارت را که صبر کردن یک فضیلت به شمار می رود، شنیده باشید. خوب، ما در اینجا بار دیگر این عبارت را گوشزد خواهیم کرد!
هر چند بی حوصلگی کودکان خردسال امری طبیعی به شمار می رود، ولی با وجود این، صبر را می توان یکی از ارزشمندترین مهارت های اجتماعی کودکان دانست. صبور بودن، امری حیاتی در خیلی از موارد همچون حفظ دوستی ها و روابط و همچنین دستیابی به اهداف بزرگی که نیازمند گذشت یک دوره زمانی طولانی مدت است، تلقی می شود.
هنگامی که فرزندتان را در درک این مسئله که رسیدن به اهداف بزرگ و مطلوب، نیازمند گذشت زمان است، یاری می کنید آنوقت وی به فردی صبور تبدیل خواهد شد. یادگیری مهارت صبر کردن به تمرین و زمان نیاز دارد.
6) مهارت همدلی
وقتی حرف از “همدلی” به میان می آید، در واقع منظورمان تعریف سنتی آن یعنی توانایی درک و به اشتراک گذاشتن احساسات دیگران می باشد.
با این مهارت، فرزندتان می آموزد که چطور قدردان شباهت ها و تفاوت های موجود میان زندگی خود و افرادی که با آنها در ارتباط است، باشد. همچنین آنها نحوه همدلی با این افراد را یاد خواهند گرفت. برای کودکان خردسال، این مسئله می تواند در قالب مسائل کوچک نمایان شود.
برای مثال، اگر کودک در حال بازی با یک اسباب بازی خاص باشد و متوجه گریه کردن دوست، خواهر یا بردارش شود، با یک مکثی به وی می گوید: “می دانم که تو هم با این اسباب بازی دوست داری بازی کنی، ناراحت نباش ما می توانیم نوبتی بازی کنیم”
احتمالاً چنین حس همدلی یک شبه ایجاد نمی شود و در سناریوهای مختلف و در طول زمان پدید خواهد آمد. نشان دادن این حس در عمل، ساده ترین روش جهت ارتقای رشد همدلی در فرزندتان محسوب می گردد. معمولاً هنگامی که لطفی در حق فرزندتان می کنید، وی نحوه بازگرداندن آن را یاد خواهد گرفت.
7) مهارت رعایت حریم خصوصی
یادگیری مهارت رعایت حریم خصوصی کار خیلی دشواری است، به ویژه برای کودکان خیلی کوچک که اجتماعی شدن را بیشتر از خانواده فرا می گیرند.
به احتمال زیاد در صورت برونگرا بودن فرزندتان، ممکن است وی تصور کند که همه با زیاد حرف زدن و پرسیدن سؤالات و بغل کردن مشکلی ندارند. هر چند در مواردی ممکن است حق با آنها باشد! اما گاهی اوقات، احتمال دارد از حد و مرزها در تلاش برای دوستی به طور اتفاقی عبور کنند.
آموزش اجازه گرفتن و شناسایی حد و مرزها به فرزندتان می تواند کمک شایانی به وی در برقراری حس احترام بین خود و سایرین نماید. علاوه بر آن، این مسئله می تواند به آنها در ایجاد مرزهایی برای خود نیز یاری کند.
به فرزندتان بیاموزید که اگر زمانی احساس ناراحتی کند، نه گفتن به بوسیدن، در آغوش گرفتن یا هر نوع ابراز محبت دیگری از طرف هر شخصی اشکالی ندارد. هنگامی که آنها به شفاف سازی مرزهای خود پرداخته و از دیگران نیز می خواهند که همین کار را انجام دهند، احساس امنیت در هر دو طرف ایجاد خواهد شد.
8) مثبت اندیشی
مثبت اندیشی می تواند انجام کارها را برای فرزند شما به طور تصاعدی آسان تر کرده و به کمک آن به راحتی با سایر مهارت های اجتماعی به ویژه صبر کردن، رعایت حد و مرزها، گوش دادن و به اشتراک گذاشتن روبرو شود و آنها را فرا گیرد.
همچنین با نگرش مثبت، فرزندتان می تواند به راحتی دوست پیدا کند و دیگران را دوست بدارد و این موارد سبب موفقیت وی در مدرسه شده و به اهدافش دست خواهد یافت.
مدل سازی کردن، ساده ترین روش جهت نشان دادن نگرش مثبت خواهد بود. هرچه در رابطه با رشد مهارت های اجتماعی فرزند خود، همچون لغزش های اجتناب ناپذیر وی نگرش مثبتی داشته باشید، آنوقت وی مطمئن تر و مثبت تر خواهد شد.
یعنی اینکه همواره شما باید مثبت اندیشی را پیشه کنید. در حقیقت می توان گفت که انتقاد صادقانه در حد مطلوب می تواند به کودک شما جهت بیان احساساتش کمک کند.
برای انجام این کار می توانید از احساسات خود شروع کنید. با آنها در مورد اینکه چه احساسی دارید و چطور آن را مدیریت می کنید حرف بزنید. بچه ها باید بدانند که در برخی مواقع عصبانی شدن و داشتن احساس ناراحتی ایرادی ندارد، بلکه باید نحوه کنترل و کنار آمدن با آن را بیاموزند.
نحوه آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان
حال که با مهارت‌های اجتماعی مهم برای کودکان خود آشنا شدید، باید به سراغ نحوه آموزش آن در خانه بروید .
عادی سازی اشتباهات
فرزندتان باید بداند که شما انتظار کمال را از وی ندارید. هیچ روشی برای اجرای کلیه این مهارت های اجتماعی در هر زمانی و در هر مکانی، بدون نقص و اشتباه وجود ندارد.
که البته این امر خوب است! وجود اشتباهات در این زمینه طبیعی بوده و در واقع به کمک آنها به کودکان خود می آموزیم که چه چیزی درست است و چه چیزی غلط.
از عادی شدن این مسئله برای فرزند خود مطمئن شوید. اگر کودکان متوجه شوند که همه انسان ها با اشتباه کردن درس می گیرند، برایشان عبور از گزند یک اشتباه راحت تر بوده و مجدداً تلاش خواهند کرد.
تشویق کردن کودکان در به اشتراک گذاشتن، بدون نقض حد و مرزها
هر چند مهارت اشتراک گذاری عالی است و کودک در این زمینه باید تشویق شود، اما شاید اشیایی وجود داشته باشد که از نظر کودک شما خاص بوده و وی تمایلی جهت به اشتراک گذاشتن آنها نداشته باشد. این امر به ویژه در مورد حیوانات عروسکی، پتو یا اسباب بازی های خاص وی می تواند صادق باشد.
البته این امر هم اشکالی ندارد! چرا که وجود حد و مرزهایی برای فرزندتان عالی است که شما و سایر کودکان نیز باید به آنها احترام بگذارید. سعی کنید کودک خود را به منظور تشویق کردن برای اشتراک گذاشتن لوازمش، مجبور نکنید.
علاوه بر آن، تشویق بدون اجبار نشان می دهد که چطور می توان به ایجاد حد و مرزها در بین افراد پرداخت و به رسمیت شناختن و احترام به آنها را در پیش گرفت.
این امر به آنها این انگیزه را می‌دهد تا با خیالی آسوده آنچه را که برایشان خاص و مجزا نگه داشته شده است، با اطرافیان خود به اشتراک بگذارند. همچنین آنها را تشویق به صحبت کردن در مورد مسائل مربوط به بازی، مدرسه یا مسائل عاطفی با دیگران خواهد کرد.
ارزیابی مهارت گوش دادن کودکان
توجه ویژه ای به مهارت گوش دادن فرزند خود، در طول تعاملات اجتماعی در خانواده یا خارج از آن به خرج دهید. می توانید آنها را زیر نظر بگیرید تا ببینید آیا با دقت کافی گوش می دهند یا خیر.
آیا ذهن آنها با موضوع مورد نظر درگیر می شود؟ یا اینکه از آنها سوالاتی بپرسید.
و یادتان باشد که در مقابل گوش دادن به حرف های فرزندتان نیز به همان اندازه دارای اهمیت است. این مسئله می تواند به آنها نشان دهد که آنچه می گویند مهم بوده و در مقابل آنها را تشویق به گوش دادن به حرف هایتان خواهد کرد.
فکر کردن به دستورالعمل هایی که به کودکان می دهید
در آموزش مهارت‌های زندگی کودکان، والدین یا شخصیت‌های مرجع بایستی از توانایی آنها در اجرای موفقیت آمیز راهنمایی هایی که ارائه می دهند، مطمئن شوند.
هنگام بیان دستورالعمل ها قاطع، واضح و ملایم رفتار کنید. همانگونه که قبلاً ذکر شد، کودکان در اجرای همزمان وظایف دارای جهات مختلف، با مشکلات زیادی مواجه می شوند. با مسیری که فرزندتان قادر به تمرکز بر روی آن باشد، آغاز کنید.
هنگام ارائه دستورالعمل ها، تکرار آنچه را که می خواهید کودکتان انجام دهد از وی بخواهید. همچنین پس از تکمیل دستور اول، اقدام به اضافه کردن یک دستورالعمل جدید دیگر نمایید. آنقدر ادامه دهید تا کار تمام شود.
فرزند شما نیز در این زمینه می تواند شما را راهنمایی کند! به این صورت که وی درک خواهد کرد که از ابتدا تا انتهای مدیریت و اجرای یک کار نیاز به چه مواردی است.
نمایش همدلی واقعی جهت ایجاد احساس همدلی در کودکان
به فرزند خود فکر کردن به احساسات دیگران را نیز نشان دهید! این کار کمتر جنبه آموزشی داشته و بیشتر به عنوان یک نمایش واقعی همدلی تلقی می شود.
اگر ابراز احساسی را از سوی فرزندتان مشاهده می کنید، آن احساس را تأیید نمایید. مثلاً بگویید: “وای من می بینم که تو هیجان زده ای” من احساس خوبی دارم که تو برای انجام این کار خیلی مشتاق و خوشحال هستی!»
همچنین شما می توانید پذیرش احساسات منفی را نیز در پیش گیرید، مثلاً ممکن است بگویید: «می‌دانم که این موضوع تو را عصبانی کرده است، حالا چیکار کنیم که احساس ناراحتی تو کمتر بشه؟»
نه تنها این حرف ها می تواند در آنها احساس در لحظه دیده و شنیده شدن را ایجاد نماید، بلکه مثالی مستقیم برای آنها در نحوه همدلی کردن با دیگران در موقعیت های مشابه خواهد بود.
یادگیری مهارت های اجتماعی برای کودکان امری ضروری می باشد
هر چه کودک شما بیشتر مزایای مهارت های اجتماعی را تجربه نماید، این مهارت ها برای وی بارزتر و قابل لمس تر خواهند بود. با وجود این، سرعت یادگیری همه کودکان یکسان نخواهد بود. ما می دانیم که با تمرین و صبر است که کودکان به این مهارت های مهم دست خواهند یافت.
